Των Υπουργάδων γκόμενος Των Δεσποτάδων κόρη

Στιχάκια Εικόνες και Ρητά  Ατάκτως Ερριμμένα

Η αθυροστομία στην τέχνη

 ένα θέμα τόσο παρεξηγημένο, όσο και γοητευτικό, για διάφορους λόγους

Ο αναγνώστης του παρακάτω κειμένου, αλλά και του συνόλου του θέματος, θα πρέπει να γνωρίζει εκ των προτέρων ότι εδώ θα συναντήσει τραγούδια που περιέχουν βωμολοχίες και άσεμνους στίχους με σεξουαλικό περιεχόμενο. Συνεπώς το θέμα δεν ενδείκνυται για ανηλίκους, πουριτανούς, φανατικά θρησκευόμενους, ηθικά ευαίσθητους κλπ. Από εδώ και κάτω, διαβάζετε με δική σας ευθύνη…

στην απάνου γειτουνιά φύτρουσαν χουντρά ψουλιά

παν τα τρυφιρά τα μνιά κι βουσκάνι σα τα αρνιά

Τα γαμοτράγουδα της αποκριάς

Πρόκειται για δημοτικά τραγούδια, γεμάτα με σκωπτικούς και άσεμνους στίχους, συνήθως με σεξουαλικό περιεχόμενο, αλλά όχι αποκλειστικά, τα οποία κατά το έθιμο, τραγουδιούνται κατά τους αποκριάτικους εορτασμούς. Η ιστορία τους ξεκινά από τα βάθη των αιώνων, ενώ το περιεχόμενό τους ενόχλησε όλους τους πολιτικούς και θρησκευτικούς ταγούς ανά τους χριστιανικούς αιώνες, τόσο για την εκφορά του απαγορευμένου κατά την ιουδαιοχριστιανική παράδοση, θέματος της σεξουαλικότητας και μάλιστα με οργιαστικό τρόπο, όσο και για το αναρχικό τους πνεύμα, που έβαζε ως στόχο της αθυροστομίας, την εξουσία και τους κρατούντες. Δεν θα ξεχάσω την έκπληξη και την ελαφρά περιπαικτική αισχύνη μιας φίλης από την Καβάλα, η οποία μας διηγιόταν το πώς η γιαγιά της, χριστιανή και πλήρως αξιοσέβαστη γυναίκα με τσεμπέρι, τραγουδούσε σε αποκριάτικο τραπέζι το στίχο «Ντάλι μπρούτσου, ντάλι μπρούτσου, τα κουρίτσια θέλουν πούτσου», ενώ στο πρόσωπό της ήταν χαραγμένο το πλέον πονηρό χαμόγελο που είχε δει ποτέ της η εν λόγω φίλη. 

 

το μουνί το λένε γιώτα και τον πούτσο παναγιώτα

Ξεχωριστή θέση ανάμεσα στις αποκριάτικες τελετουργίες καταλαμβάνουν τα φαλλικά τραγούδια, τραγούδια γονιμικά, που εξορκίζουν το κακό και ζητούν να νικήσουν το θάνατο -παλιότερα και από το Διόνυσο. "Η αρχαία ελληνική γλώσσα διαθέτει πληθώρα ονομάτων για να δηλώσει τα λεγόμενα "απόρρητα" μέλη! Η πολυωνυμία αποκαλύπτει την ποικιλία αλλά και την πολικότητα των αισθημάτων και των αντιδράσεων που προκαλούσαν στον Έλληνα τα όργανα εκείνα, τα οποία διαιωνίζουν τη ζωή: δέος και ιλαρότητα, έλξη και αποστροφή, τρυφερότητα και φρικίαση, θάμβος και καταισχύνη. Η αμφιθυμία αυτή δηλώνεται εναργέστατα στη σημασιολογική εξέλιξη του επίκοινου "αιδοία", το οποίο, ενώ αρχικά σήμαινε τα "σεβάσμια", κατέληξε να σημαίνει ευφημιστικώς τα "επαίσχυντα".

 

Στον Tύρναβο και στα Aμπελάκια Θεσσαλίας για παράδειγμα, αλλά και σε άλλα μέρη, η Kαθαρή Δευτέρα είναι ημέρα αφιερωμένη στον Διόνυσο και τον Πάνα. Στην πλατεία του χωριού μαγειρεύουν σε καζάνι το «μπουρανί», σούπα με τσουκνίδες. Στην τελετή συμμετέχουν (προς το παρόν) μόνο άνδρες, που, κραδαίνοντας τεράστιους φαλλούς σκαλισμένους σε ξύλο, εκστομίζουν τολμηρές βωμολοχίες, τραγουδούν ή απαγγέλλουν άψογους αλλά «άσεμνους» δεκαπεντασύλλαβους, οι οποίοι πανελληνίως αποκαλούνται «γαμοτράγουδα». Αναφέρονται αποκλειστικά στην ερωτική πράξη και όλα λέγονται με το όνομά τους. Οι αυτοσχέδιοι στιχουργοί και οι συμμετέχοντες άνδρες (πολλές γυναίκες παρακολουθούν τα δρώμενα πίσω από τα κλειστά παράθυρα) αναφέρονται αποκλειστικά στην ερωτική πράξη, δηλαδή σε εμπειρία φυσική, γενική, συνήθη και επαναλαμβανόμενη, γνωστή και κοινή, αλλά... «απαγορευμένη» ή επιβαρυμένη με ποικίλες αναστολές, ακόμα και με στρεβλώσεις· και με πολλή υποκρισία.

Τις Μιγάλες Απούκριες
που ανάβουν οι φωτιές
και ζητούν να βρουν ψωλές
για να σβήσουν οι φωτιές
άναψε και η Χριστίνα
που χʼ να γαμηθεί ένα μήνα,
άναψε κι η Παναγιώτα,
κακαρίζει σαν την κότα
κι ανεβαίνει κατεβαίνει
και την πούτσα δεν χορταίνει.
Μπρε-μπρε-μπρε-το μπουρανί
και τσʼ Χαλάτσαινας το μνί.
(Τύρναβος)

η Πεοραψωδία (Τρωικός πόλεμος: παρωδία, μικρό απόσπασμα)

Ο Τρωικός ο πόλεμος είχ΄ αφορμή τον ψώλο
κι όσα μας λέει ο Όμηρος γνωστά στον κόσμον όλο.
Ο κώλος κι όχι το μουνί υπήρξαν η αιτία
και αν δεν το πιστεύετε ιδού η ιστορία…

ΜΕΝΕΛΑΟΣ

Χάθηκα Αγαμέμνονα, μου κλέψαν το Λενάκι
και άλλος τώρα χαίρεται τ’ ωραίο της μουνάκι.
Μου το ’σκασε η ξέκωλη και πήγε με τον Πάρι
σαν να μην είχα και εγώ αρχίδια και παπάρι.

ΑΙΑΣ

Φίλε μου Αγαμέμνονα, φίλε Οδυσσέα γειά σας
ή όπως λεν οι σύγχρονοι, ψωλή μου στα μεριά σας.
Το έμαθα Μενέλαε, μαλάκα να σε βράσω
στην έσκασε ο ψωλαράς και σ’ άφησε στον άσσο.
Κι αν η Ελένη σου ’φυγε δική σου ήταν βλακεία
αλλά μην απελπίζεσαι, σου μένει η μαλακία. 

Το αξιοσημείωτο, ωστόσο, είναι ότι με την ελευθεροστομία γύρω από την ερωτική πράξη αμφισβητούν γενικά τον κοινωνικό «καθωσπρεπισμό», την υποκρισία και τη δαιμονολογία. Επειδή δε η ελευθερία είναι μία, ενιαία, αδιαίρετη και μεταδοτική (αυτό το είχε καταλάβει ακόμη και ο μαρκήσιος ντε Σαντ), όταν καταχτιέται σʼ ένα σημείο, ή επεκτείνεται και σε όλα τα άλλα, ή μαραίνεται και πεθαίνει. Τα «γαμοτράγουδα» λοιπόν της Καθαρής Δευτέρας και τα άλλα «στιχάκια» αναπόφευκτα εκτρέπονται και προς άλλες κατευθύνσεις με αφετηρία πάντοτε την ερωτική πράξη. Ποικιλοτρόπως σχολιάζουν ή περιγράφουν πρόσωπα και πράγματα του χωριού και της καθημερινότητάς του. Παλαιότερα σχολίαζαν ακόμα και τους άρχοντες και τις αρχόντισσες. Ας μην ξεχνούμε την καταγωγή της φράσης «Άκουσε τα εξ αμάξης»

Κωλοκατάσταση (το έπος του κώλου )

Ποίημα των Οπισθίων, του Γεωργίου Σουρή

 - Μην ψάχνετε αδίκως.
- Η αριστερά του κώλου δεν βρίσκεται ανάμεσά τους, είναι στην κυβέρνηση!

Κώλοι πολλοί υπάρχουνε εις το ωραίον φύλλον,

με σχήματα διάφορα σε μέγεθος ποικίλον.

Κώλοι χοντροί, κώλοι λεπτοί, κώλοι απαλοί κι αφράτοι,

κώλοι σα ζύμη μαλακοί και κώλαροι τριζάτοι,

κώλοι σκληροί σαν πέτρινοι και άλλοι λαστιχένιοι,

κώλοι δροσάτοι, τροφαντοί και κώλοι μαραμένοι,

κώλοι μεγάλοι σαν βουνά και κώλοι μια χουφτίτσα,

κώλοι που 'χουν κουνήματα και κάνουνε καπρίτσια

κώλοι σαν τάβλα επίπεδοι, κι άλλοι ψηλά βαλμένοι,

κώλοι σαν φράπες τουρλωτοί και κώλοι κρεμασμένοι,

κώλοι κομψοί, συμμετρικοί και περιποιημένοι

και κώλοι ασουλούπωτοι, «μπόγοι κακοδεμένοι».

Κώλοι σαν τριαντάφυλλο και κώλοι σαν αχλάδι,

κώλοι που προκαλούν κλοτσιά κι άλλοι που θέλουν χάδι

Κώλοι σαν αλαβάστρινοι, που μοιάζουν με καθρέφτη

κώλοι που θέλουν φίλημα κι άλλοι που θέλουν νέφτι

κώλοι σπανοί, δασύτριχοι, κώλοι σαν κολλιτσίδες

και κώλοι που στενάζουνε από αιμορροΐδες.

Κώλοι ακριβοί, κώλοι φτηνοί, μονάχα δυο παράδες

και κώλοι που προσφέρονται εις τους κωλομπαράδες

Κώλοι «τοιούτων», ευτραφείς, μοσχοπουδραρισμένοι,

και κώλοι απλησίαστοι γιατ' είναι λερωμένοι.

Κώλοι αριστουργήματα, όλο καλλιγραφία

και κώλοι σαν της μυλωνούς την ανορθογραφία.

Κώλοι που σε ζαλίζουνε σαν τους κρυφοκοιτάς

και που σε κάνουνε να λες.. «ή ταν ή επί τας»!

Κώλοι οπού το βλέμμα σου δεν ξεκολλά ευκόλως

που τους θωρείς όταν περνούν κι αναφωνείς: «Τι κώλος!»

γειά σου πουτάνα θάλασσα που σε γαμούν τα ψάρια,
που σε γαμάει κι ο κά­βουρας με τα στρα­βά ποδάρια

Γιάννης Σκαρίμπας

Ωστόσο, ακόμη και στις μέρες μας, όπου οι διαφημίσεις οι οποίες μπαίνουν στα σπίτια μας καθημερινά, αν και χρησιμοποιούν το σεξ ακόμη και για να πουλήσουν γιαούρτια, τα γαμοτράγουδα δεν είναι αποδεκτά από την εξουσία αλλά και τον υποκριτικό καθωσπρεπισμό μας. Δεν έχουν περάσει πολλά χρόνια, που η Δόμνα Σαμίου, τραγουδίστρια και ερευνήτρια που αφιέρωσε τη ζωή της στη διάσωση της δημοτικής μας παράδοσης, αντιμετώπισε τη δικαιοσύνη για έναν δίσκο με γαμοτράγουδα που εξέδωσε, με ένα έξοχο κείμενο του καθηγητή Mιχάλη Kοπιδάκη στην κουβερτούρα, το οποίο χρησιμοποιώ κι εγώ ως πηγή.

Σε άλλη πάλι περίπτωση, το ΕΣΡ καταδίκασε το ραδιοφωνικό σταθμό του Σκάι, επειδή φιλοξένησε αποκριάτικα τον Τζίμη Πανούση, ο οποίος τραγουδούσε γαμοτράγουδα. Το μυστικό ήταν ότι η αποκριά εκείνης της χρονιάς έπεφτε μέσα στην προεκλογική περίοδο (πάντα τις αποκριές θα έπρεπε να γίνονται οι εκλογές, αφού πάντοτε εκλέγονται μασκαράδες, οι οποίοι έχουν καταστήσει τη βουλή καρνάβαλο, θα μπορούσε να πει κανείς) κι ο Τζιμάκος έδωσε πολιτική χροιά στα τραγούδια αυτά, χροιά που όπως είπαμε έχουν κι από τη φύση τους.

Συμβουλές μιας Ηγουμένης (απόσπασμα)

-Τι έχεις πάθει κόρη μου κι είσαι έτσι αλαφιασμένη;
-Έχω φαγούρα στο μουνί Αγία Ηγουμένη
-Σύρε μπροστά στην είσοδο εκεί στην Άγια Βρύση
και τρίψε το με Αγιασμό. Θα σε ανακουφίσει
-Πήγα μπροστά στην είσοδο, πήγα στην Άγια Βρύση
μα δεν ανακουφίστηκα, χρειάζομαι γαμήσι
-Τι λόγια λες αμαρτωλή; Σώπα και μας ακούνε
κι εμάς μας λείπει η ψωλή αλλά δε βλασφημούμε…
-Και τι να κάνω η χριστιανή που είμαι καυλωμένη;
Εσείς δεν έχετε ορμές Αγία Ηγουμένη;
-Λες να μην έχω κόρη μου; Τι λες; Να ʽχω αγιάσει;
Καμιά αδερφή μες στη μονή δεν έχει τέτοια κράση…
-Και τότε; Πως τη βγάζετε; Ποιο είναι το μυστικό σας;
Πείτε μου και δε θα το πω. Δίνω όρκο στο Θεό σας
-Κοίτα να δεις κοπέλα μου. Είσαι μικρή, δεν ξέρεις
μα αν συνεχίσεις όπως πας, για πάντα θα υποφέρεις.
Τόσο καιρό που φύλαγες την τρύπα σου για προίκα
σου γίναν τα μουνόχειλα σα ξεραμένα σύκα

Ωστόσο, το έθιμο αυτό της αποκριάς, με τα σκωπτικά, ασεβή και άσεμνα τραγούδια και στιχάκια, είναι τόσο αρχαίο, που θα τρόμαζε κανείς εάν ήξερε τι είναι αυτό που κατακρίνει. Έχει τις ρίζες του στις Διονυσιακές οργιαστικές λατρείες (κάποιοι λένε πως είναι ακόμη αρχαιότερο), οι οποίες ήταν το απαραίτητο συμπλήρωμα στην λατρεία του Απόλλωνα, του θεού που συμβόλιζε το πνευματικό Φως, στην πιο ευγενή και θεία μορφή του. Οι λατρείες του Απόλλωνα διακρίνονταν από αυστηρότητα, καθαρότητα και πνευματικότητα. Οι αρχαίοι σοφοί όμως γνώριζαν καλά, πως ο άνθρωπος δεν μπορεί να φτάσει στη Θέωση (ή Θέαση) μόνο μ' ένα τμήμα της ύπαρξής του. Μόνο αν μαζί με την έκσταση της διάνοιας και του πνεύματος έρθει και η έκσταση του σώματος, μπορεί ο άνθρωπος να αγγίξει την Αρμονία.

τα Μουνάκια (το τελευταίο ποίημα του Κώστα Βάρναλη)

 Μουνάκια φλογισμένα σαν τα ρόδα
Σαν του νεοφούρνιστου ψωμιού τη θραψερή ζεστοβολιά
Μες τα τρεμόπαχα μεριά σας
που ονειρεύεστε νυχτιές οργιακές
Παρθενικά μουνάκια!
αργοσαλεύουν τα χειλάκια
τα χνουδωτά!
Σαν γαρούφαλλων ανεμόσειστα φυλλάκια
Σαν στοματάκια διψασμένα
από ποια δίψα;
Και κάπου κάπου αργοκυλά
στων διακαμένων σας χειλιών την άκρη
της βαρβατίλας καβλομύριστο ένα δάκρυ!

Τούτη η παράδοση, εκτός από τη μυητική πτυχή της, είχε και μια ιδιαίτερα σημαντική κοινωνική λειτουργία. Κατʼ αρχάς, εξυπηρετούσε τη γονιμότητα και την αναπαραγωγή, αφού οι αρχαίοι γνώριζαν πως ναι μεν το σεξουαλικό ένστικτο «οφείλει» να υποστεί φραγμούς, ώστε η κοινωνία να ευσταθεί, όμως έχει απόλυτη ανάγκη από κάποια περίοδο ελεύθερης έκφρασης, ώστε να μην κατασταλεί εντελώς. Μέσω αυτού, προκαλούσε τη γενικότερη απελευθέρωση του ανθρώπου από την τάξη και την εξουσία, το απαραίτητο χάος μέσα στην τάξη για ένα μικρό διάστημα, ώστε να επέλθει τελικά η Προσαρμογή, με διατήρηση και ανανέωση της ανθρώπινης ζωτικότητας, αφού ο άνθρωπος «ξέδινε» από κάθε καταπίεση και φόρτιζε ξανά τις μπαταρίες του. Όπως υποστηρίζουν ψυχίατροι, ψυχολόγοι και φιλόσοφοι, η ελευθεριότητα στην έκφραση κατά τις αυστηρά ιδιωτικές στιγμές, κοινή εμπειρία, αλλά επίσης απόκρυφη, είναι πράξη ελευθερίας και αποδέσμευσης του σώματος και του ενστίκτου, πράξη λυτρωτική.

Κάτι τέτοιο αποτελούσε μια δικλείδα ασφαλείας, απαραίτητη για την ψυχική υγεία της κοινωνίας και των μελών της. Αυτός είναι ο λόγος που έννοιες όπως η κατάθλιψη, ήταν γνωστές μεν στους αρχαίους Έλληνες, αλλά εξαιρετικά σπάνιες, σε αντίθεση με την εποχή μας, όπου οι ψυχικές νόσοι τείνουν να πάρουν επιδημική μορφή.

Τούτη η παράδοση κατέληξε κάποια στιγμή, στην ακμή του Ελληνικού πολιτισμού, να μας δώσει τα αριστουργήματα του ιδιοφυούς Αριστοφάνη, που τόσο μοντέρνα κι ανατρεπτικά είναι ακόμη μέχρι τις μέρες μας. Πρόκειται δηλαδή, για την αρχική ρίζα αυτού που από εμάς έμαθε όλος ο κόσμος να αποκαλεί "Κωμωδία".

Αυτοί είναι οι κυριότεροι λόγοι, που αυτή η παράδοση επιβίωσε μέσα στους αιώνες, κόντρα στη θέληση της εκκλησίας, η οποία φυσικά ουδέποτε την αποδέχτηκε, αλλά όπως προαναφέραμε την πολέμησε με κάθε τρόπο.

Aνέβηκα στην πιπεριά

Aνέβηκα στην πιπεριά μαυρομάτα και ξανθιά
για να κόψω ένα πιπέρι συ 'σαι το γλυκό μου ταίρι

Bλέπω μια κόρη κι άλλαζε και την καρδιά μου τάραζε
και μου λέει μη φοβάσαι βάλ' το χέρι σου και πιάσε

Tην τσίμπησα μες στο λαιμό σκούζει φωνάζει όχι εδώ
και μου λέει παρακάτω από το λαιμό πιο κάτω

Tην τσίμπησα στα δυο βυζιά σκούζει φωνάζει κερατά
και μου λέει παρακάτω απ' τα δυο βυζιά πιο κάτω

Tην τσίμπησα στον αφαλό σκούζει φωνάζει ούτε 'δω
και μου λέει παρακάτω απ' τον αφαλό πιο κάτω

Tην τσίμπησα στα γόνατα φωνές και ξελιγώματα
και μου λέει παραπάνω απ' τα γόνατα πιο πάνω

Σκύβω κι ο μαύρος τι να δω να ρεματάκι δροσερό
γύρω γύρω είχε βούρλα και στη μέση μια βρυσούλα

Ήτανε και κατηφόρα έβαλα και λίγη φόρα
πέφτει σκούζει απ' τη χαρά της και την άκουσ' ο μπαμπάς της

Tι έχεις κόρη μ' κι είσαι κάτου κι είν' τα πόδια σου στ' αυτιά τ'
μέγας πόνος μ' έχει πιάσει και με τρίβει να περάσει

το άρθρο έγραψε ο Great Chaos  - Όττο, www.e-steki.gr

εικόνες: Ya Nat, Α. Τάσσος, ιθυφαλλικές κεφαλές Ερμή και Διόνυσου, αρχαιολογικός χώρος Δήλου, Τύρναβος - το Μπουρανί, φαλληφόρες και ερωτικές παραστάσεις από αγγεία, Norman Lindsay, Salo the movie, Zilda, Dame Laura Knight, Μποστ, εικόνες από το δίκτυο, κάτοικοι ιλίου

ενδεικτικά για την λαϊκή αθυροστομία διαβάστε περισσότερα στα βιβλία:

Κοπιδάκη  Μιχάλη  «Και Διονύσου αρχαιότερα» κείμενο στο cd: Δόμνα Σαμίου. Τα Αποκριάτικα

Μαίρη Κουκουλέ  «Νεοελληνική Αθυροστομία»

Γιώργου Μελίκη  «Ανδρικά Μουνάτα»

Ηλία Πετρόπουλου  «Το μπουρδέλο»,  «Καλιαρντά»

Αριστοφάνους  «Λυσιστράτη»

ακούστε στο youtube:

Γιώργος Μελίκης, τα «Ανδρικά Μουνάτα»

Δόμνα Σαμίου, τα «Αποκριάτικα»

 άνωθεν: ευχετήριος ερωτική κάρτα των ΑλεξωΚούληδων
για την επιτυχή και αειφόρο έκβαση των νέων μέτρων
+ υγεία παιδεία μισθοί συντάξεις δημογραφικό +